HISTORIA ŚLĄSKICH TRAMWAJÓW - PRZED ELEKTRYFIKACJĄ
Pod koniec XIX wieku rosnące potrzeby transportowe ludności Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego spowodowały konieczność uruchomienia systemu komunikacji potrafiącego sprostać tym potrzebom. Istniała już sieć kolejek wąskotorowych, jednak jej głównym przeznaczeniem był przewóz towarów, przez co tory rzadko przechodziły przez centra miast lub przez osiedla mieszkaniowe.
Dnia 23 stycznia 1891 roku firma "Kramer &Co." z Berlina wystosowała pismo do burmistrza miasta Bytomia w którym zaproponowała uruchomienie na Górnym Śląsku linii tramwajowych o trakcji parowej. Korespondencja pomiędzy firmą "Kramer & Co.", a magistratem miasta Bytomia trwała ponad rok. Dnia 24 kwietnia 1892 roku podpisano umowę między wyżej wymienioną firmą, a miastem Bytom na budowę pierwszej linii tramwajowej, która miała przebiegać z Gliwic przez Zabrze, Chebzie, Królewską Hutę i Bytom do Piekar Śląskich. Podobne umowy zawarto w tym samym czasie z gminą Zabrze i magistratem miasta Gliwice. Zgodnie z tymi umowami kolej miejska poruszałaby się po torach o szerokości 1000 mm. Linia miała być jednotorowa z mijankami urządzonymi w pewnych odstępach. Do ciągnięcia wagonów przewidywano zastować trakcję parową - pojazdy typu Rowan (osiągały one prędkość około 20 km/h). Dnia 3 czerwca 1983 roku wprowadzono zmiany do umowy spowodowane ustawą o kolejkach z 23 lipca 1892r. Jedną z najważniejszych zmian była korekta szerokości torów przyszłej kolei - ustalono ją na 785 mm.
W między czasie przygotowywano się organizacyjnie do budowy i eksploatacji linii tramwajowej. 24 lutego 1894 roku berlińskie towarzystwo "Allgemeine Deutsche Kleinbahn A.G." powołało do życia firmę "Oberschlesische Dampfstrassenbahn Gesellschaft mit beschrankter Haftung" ("Górnośląskie Tramwaje Parowe Spółka z o.o."), 21 marca przedsiębiorstwo to wpisano do rejestru handlowego Królewskiego Sądu Okręgowego nr 1 w Berlinie.
Dnia 27 maja 1894 roku oddano do eksploatacji pierwszy odcinek linii tramwajowej. Prowadził on z Piekar Śląskich przez Szarlej i Rozbark do Bytomia. Kolejny odcinek, tej samej linii uruchomiono z Gliwic do Zabrza 26 sierpnia 1894 roku. 30 grudnia 1894r. obydwa zakończone w Bytomiu i Zabrzu odcinki linii połączono trzecim i ostatnim odcinkiem przebiegającym z Zabrza przez Zaborze, Chebzie, Królewską Hutę i Łagiewniki do Bytomia. Cała linia z Piekar Śląskich do Gliwic liczyła 34,5 km długości i powiązała główne miasta Górnego Śląska. Pierwsze zajezdnie i warsztaty tramwajowej powstały w Rozbarku przy dzisiejszej ulicy Witczaka oraz w Gliwicach obok tzw. Lasku Miejskiego, przy obecnej ulicy Chorzowskiej. Do końca pierwszego roku funkcjonowania linii przewieziono nią 853158 pasażerów. Do prowadzenia pociągów, zamiast proponowanych początkowo pojazdów Rowan zastosowano dwuosiowe parowozy o specjalnej konstrukcji przystosowane do poruszania się ulicami miast. Lokomotywy te dostarczyła firma "Hohenzollern A.G. fur Lokomotivbau" z Dusseldorfu.
Wkrótce po uruchomieniu linii musiano zrezygnować z używania trakcji parowej, przynajmniej na obszarach miast Bytom i Gliwice. Powodem tego były protesty mieszkańców, którzy skarżyli się na nieznośny hałas towarzyszący przejeżdżającym lokomotywom. Firma "Oberschlesische Dampfstrassenbahn G.m.b.H." (zarządzająca eksploatowaniem tramwajów) na wiosnę 1895 roku wprowadziła w środmieściu Bytomia i Gliwic trakcję konną w miejsce mechanicznej. Parowozy dojeżdżały tylko do granic tych miast, natomiast na odcinkach Pogoda - dworzec kolejowy w Bytomiu oraz Plac Inwalidów Wojennych - dworzec kolejowych w Gliwicach kursowały tramwaje konne.
W 1894 i 1895 roku planowano budowę kilku kolejnych linii:
Koncesje na budowę tych linii uzyskało towarzystwo "Oberschlesische Dampfstrassenbahn G.m.b.H.". Dwa z wymienionych połączeń, a mianowicie między Katowicami a Siemianowicami Śląskimi przez Alfred oraz między Katowicami a Królewską Hutą przez Dąb uruchomiono już 30 grudnia 1896 roku. Najprawdopodobniej w 1897 roku powstała linia z Królewskiej Huty przez Chorzów, Węzłowiec do Alfredu. Kolejną linię, z Bytomia do Zabrza, oddano do eksploatacji 29 września 1898 roku. W końcu września tego samego roku sieć kolei miejskich liczyła łącznie około 75 km długości.
15 października 1897 roku firmie "Kramer & Co." udzielono koncesji na budowę i eksploatację kolei wąskotorowej o napędzie parowym z Gliwic do Rud. Uruchomienie odcinków z Gliwic Trynku do Rud (długości 22 km) i z Gliwic Trynku do ulicy Dworcowej w centrum miasta (długości 1,5 km) nastąpiło już 25 marca 1899 roku. Historia tej linii jest bardzo zajmująca i odmienna od pozostałej części powstającej sieci tramwajowej. Linia ta, choć funkcjonowała w ramach przedsiębiorstwa tramwajowego posiadała liczne cechy charakterystyczne dla połączenia kolejowego. Przede wszystkim trasę zaprojektowano i przeprowadzono przez małe miejscowości z dala od dużych ośrodków miejskich. W koncesji zezwolono nie tylko na przewóz pasażerów, ale i transport towarów. Do końca swojego istnienia linia ta nie została zelektryfikowana, a także nie zmieniono na niej szerokości torów z wąskich na normalne, jak to miało miejsce na całej sieci tramwajowej. "Kolejowy" charakter linii Gliwice - Rudy - Racibórz przesądził w końcu o jej przejęciu w 1945 roku przez Polskie Koleje Państwowe, nie zaś Śląskie Kolejki.
Od chwili powstania w 1894 roku pierwszych linii tramwaje parowe i konne przewoziły coraz więcej pasażerów:
Rok 1898 był już jednak pierwszym rokiem eksploatacji tramwajów elektrycznych i wymienioną liczbę przewiezionych osób należy podzielić proporcjonalnie na obydwa rodzaje trakcji - parową i elektryczną. Od tego roku zaczyna się też nowy rozdział w historii komunikacji miejskiej na terenie aglomeracji górnośląskiej.